Społeczność żydowska na Podhalu

(Szkic do dalszego dopracowania)

Społeczność Żydowska pojawiła się na Podhalu stosunkowo późno. Wiele miejscowości regionu posiadało przywilej „De non tolerandis Judaeis” zakazujący stałego pobytu osobom wyznania mojżeszowego. Do miast regionu, zwłaszcza do Nowego Targu, od dawna docierali jednak żydowscy kupcy.

W 1638 wieku starostwo nowotarskie obejmuje Adam Kazanowski i w 1640 roku jako pierwszy osiedla Żydów na Podhalu. Niebawem podobnie uczynił też w sąsiednim starostwie czorsztyńskim. Żydó sprowadzono głównie  do prowadzenia karczm z przywilejem propinacji czyli sprzedaży alkoholu. W Nowym Targu starosta powierzył im dodatkowo nadzór nad dochodami starostwa.

Społeczność Żydowska na Podhalu, jak w innych regionach kraju, trudniła się handlem, drobnym rzemiosłem, oraz usługami. Bardzo często Żydzi posiadali w dzierżawie browary, młyny oraz tartaki. Nieliczni uprawiali skromne role.

W połowie XIX wieku społeczność żydowska na Podhalu szybko się rozwijała, napływali nowi osadnicy, poprawił się też znacznie status ekonomiczny Żydów. Rozwojowi społeczności żydowskiej sprzyjał postępujący od 1859 r. proces równouprawnienia galicyjskich Żydów. W wyniku reform (tzw. Autonomia Galicyjska) zezwolono Żydom na swobodne zamieszkiwanie na wsi, zlikwidowano zakaz uprawiania niektórych zawodów i rzemiosł, a w 1861 r. nadano im pełnię praw wyborczych.

Spowodowało to szybki awans społeczny Żydów oraz rozwój ich społeczności. Napływali nowi osadnicy. Wznoszono synagogi i kirkuty. W społecznościach najczęściej dominowali Żydzi ortodoksyjni, ubodzy chasydzi często związani z dworem Cadyka Halberstama z Nowego Sącza. Część Żydów szybko się wzbogaciła, tworząc elitę w swych środowiskach

Zagłada Żydów ochotnickich

Mogiły

Część ochotnickich Żydów zastrzelonych przez Niemców jesienią 1942 r. w osiedlu Młynnew została tam pochowana w mogile zbiorowej. Mogiła mieści prochy 22 Żydów-ochotniczan. Udało się ustalić nazwiska 12 z zamordowanych:

• Kalmon Feldschreiber,
• Fogelhut, (brak imienia)
• Förster (ojciec),
• Förster (syn),
• Izaak Hochhauser,
• Jemen Hochhauser,
• Dawid Kepler (lub Kempler),
• Salomon Mesinger,
• Salomon Szlachet,
• Geśla Süssman,
• (brak imienia) Süssman,
• Moryc Wencelberger.

Kolejna mogiła zbiorowa Żydów (w tym mieszkańców Ochotnicy) zamordowanych przez Niemców znajduje się w Tylmanowej-Rzece, tuż przy granicy z Ochotnicą. Udało się ustalić jedynie 3 nazwiska pomordowanych: Izaak Fuhrman, Estera Hochhauser, Mesingerowa.

Mogiła ochotnickich Żydów na Młynnem (fot. za groby.radaopwim.gov.pl)

Mogiła ochotnickich Żydów na Młynnem (fot. za groby.radaopwim.gov.pl)